همه چیز درباره بومی گزینی در انتخاب رشته

یکی از سیاست‌های مهم سازمان سنجش برای تسهیل شرایط تحصیل داوطلبان، بومی گزینی در انتخاب رشته است. این سیاست با هدف کاهش مشکلات مربوط به اقامت، رفت‌وآمد و هزینه‌های زندگی دانشجویان طراحی شده و به همین دلیل در بسیاری از رشته‌‌ها، اولویت پذیرش با داوطلبان بومی همان استان یا ناحیه جغرافیایی است. در نتیجه، شانس قبولی داوطلب‌ها در دانشگاه‌های نزدیک محل سکونت‌شان افزایش می‌یابد. بومی گزینی در کنکور به‌ویژه در رشته‌های پرتقاضا و دانشگاه‌های دولتی، تأثیر قابل توجهی بر نتایج نهایی انتخاب رشته دارد. با این حال، شیوه پذیرش دوره‌های مختلف دانشگاهی متفاوت است و برخی پذیرش بومی استانی، برخی ناحیه‌ای و قطبی دارند و در بعضی موارد هم بومی گزینی اصلا اجرا نمی‌شود.

در رشته‌ها و دانشگاه‌هایی که پذیرش بومی دارند، پس از کسر ظرفیت سهمیه ایثارگران، 80 درصد از ظرفیت باقیمانده به داوطلب‌های همان منطقه بومی اختصاص می‌یابد. در این مقاله از رتبه برتر، به‌طور کامل درباره این موضوع صحبت می‌کنیم که منظور از بومی در انتخاب رشته چیست، چه تاثیری دارد و پذیرش رشته‌ها و دانشگاه‌های مختلف از نظر بومی گزینی چگونه است.

تقسیم‌بندی نواحی بومی در کنکور

در فرآیند پذیرش داوطلبان، سازمان سنجش برای اجرای بومی گزینی در انتخاب رشته، کشور را به سه سطح بومی تقسیم کرده است؛ استان بومی، ناحیه بومی و قطب بومی. هر داوطلب، بر اساس محل سکونت و محل تحصیل خود در سه سال آخر دبیرستان، بومی یک استان شناخته می‌شود. مجموعه‌ای از استان‌های همجوار یک ناحیه بومی را تشکیل می‌دهند و در مرحله بالاتر، هر یکی یا دو ناحیه نیز به عنوان یک قطب بومی در نظر گرفته می‌شوند. به طور کلی، استان‌های کشور در ۹ ناحیه و ۵ قطب بومی تقسیم‌بندی می‌شوند که در شکل زیر نیز نوع تقسیم‌بندی نواحی بومی در کنکور را ملاحظه می‌کنید. این دسته‌بندی به داوطلبان کمک می‌کند تا در رشته‌محل‌های نزدیک‌تر به محل زندگی خود، از شانس قبولی بیشتری برخوردار شوند و به‌همین خاطر به بومی گزینی به‌عنوان یکی از نکات مهم انتخاب رشته کنکور، بایستی توجه کرد.

جدول تقسیم‌بندی استان‌های کشور به نواحی بومی در کنکور

تقسیم‌بندی ناحیه‌های بومی
ناحیه 1	تهران، البرز، قم، زنجان، سمنان، قزوین و مرکزی
ناحیه 2	آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل
ناحیه 3	اصفهان، یزد و چهارمحال بختیاری
ناحیه 4	سیستان و بلوچستان و کرمان
ناحیه 5	فارس، کهگیلویه و بویر احمد، بوشهر و هرمزگان
ناحیه 6	کردستان، کرمانشاه و همدان
ناحیه 7	لرستان، ایلام و خوزستان
ناحیه 8	خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خراسان شمالی
ناحیه 9	مازندران، گلستان و گیلان

جدول تقسیم‌بندی استان‌های کشور به قطب‌های بومی در کنکور

تقسیم‌بندی قطب‌های بومی
قطب 1	ناحیه 1و9 (استان‌های: تهران، البرز، قم، زنجان، سمنان، قزوین، مرکزی، مازندران، گلستان و گیلان)
قطب 2	ناحیه 4و8 (استان‌های: سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خراسان شمالی)
قطب 3	ناحیه 2و6 (استان‌های: آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، کردستان، کرمانشاه و همدان)
قطب 4	ناحیه 3و7 (استان‌های: اصفهان، یزد، چهارمحال بختیاری، لرستان، ایلام و خوزستان)
قطب 5	ناحیه 5 (استان‌های: فارس، کهگیلویه و بویر احمد، بوشهر و هرمزگان)

دسته بندی رشته‌های دانشگاهی از نظر بومی گزینی

یکی از راهکارهای مهم سازمان سنجش برای رفع مشکلات اقامتی، معیشتی، رفت‌وآمدی و حتی افت تحصیلی دانشجویان در دوران دانشگاه، اجرای سیاست بومی‌گزینی در برخی کد رشته‌ها است. همچنین کمبود نیروی متخصص در برخی مناطق نیز از دیگر دلایل این سیاست است. بر اساس تاثیر بومی گزینی در انتخاب رشته، داوطلبان اگر بومی همان منطقه باشند، در برخی از رشته‌ها در اولویت پذیرش قرار می‌گیرند. این سیاست نه تنها به نفع داوطلبان است، بلکه به متوازن‌سازی توزیع نیروهای متخصص در سطح کشور کمک می‌کند. بنابراین دانستن اینکه بومی گزینی یعنی چی و تاثیر آن، باید مبنای انجام و راهنمای انتخاب رشته کنکور قرار گیرد. در بومی گزینی کنکور ۱۴۰۴، همچون سال‌های گذشته، رشته‌ها به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند.

رشته‌های استانی

این رشته‌ها در اغلب استان‌ها و دانشگاه‌های آن استان‌ها ارائه می‌شوند و داوطلبان بومی همان استان در پذیرش آن‌ها اولویت دارند. به دلیل گستردگی ارائه، رقابت در این رشته‌ها بیشتر در سطح استانی صورت می‌گیرد و داوطلبان ساکن همان استان معمولاً شانس بیشتری برای قبولی دارند. تاثیر بومی بودن در کنکور در این رشته‌ها محسوس‌تر است.

رشته‌های ناحیه‌ای

این رشته‌ها در همه استان‌ها ارائه نمی‌شوند، اما معمولاً در استان‌های مجاور، یعنی ناحیه بومی داوطلب، وجود دارند. داوطلبان بومی ناحیه‌ای که این رشته در آن دایر است، در اولویت پذیرش قرار می‌گیرند. این دسته شامل رشته‌هایی با ظرفیت محدودتر نسبت به رشته‌های استانی است.

رشته‌های قطبی

رشته‌های قطبی فقط در چند ناحیه خاص کشور وجود دارند و معمولاً در اغلب نواحی دیگر ارائه نمی‌شوند. به همین دلیل، داوطلبان بومی این قطب‌ها در اولویت قرار دارند. رقابت در این رشته‌ها وسیع‌تر از رشته‌های استانی و ناحیه‌ای است، اما همچنان سهمیه بومی تأثیر زیادی در پذیرش دارد.

رشته‌های کشوری

در این دسته از رشته‌ها، گزینش کاملاً بر اساس رتبه و نمره کنکور انجام می‌شود و بومی بودن داوطلب تاثیری در پذیرش ندارد. در واقع در این رشته‌ها هیچ‌گونه بومی گزینی اعمال نمی‌شود و تاثیر بومی بودن در کنکور برای این موارد، صفر است. همه داوطلبان از سراسر کشور شانس یکسانی برای پذیرش در این رشته‌ها دارند، چرا که هیچ اولویتی برای محل سکونت در نظر گرفته نمی‌شود.

ملاک تعیین استان بومی داوطلب‌ها در کنکور

برای اعمال بومی گزینی در انتخاب رشته، سازمان سنجش ملاک‌هایی را برای تعیین استان بومی داوطلبان مشخص کرده که بر مبنای محل تحصیلات سه سال پایانی دیپلم و محل تولد داوطلب است. استان بومی داوطلب در روند بومی گزینی در کنکور و شانس قبولی وی، نقش مهمی دارد. در ادامه، ضوابط مربوط به تعیین استان بومی به صورت شفاف و دقیق آمده است:

• ملاک اصلی تعیین استان بومی، محل تحصیل سه سال پایانی مقطع دبیرستان یا هنرستان (یعنی پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم) است.
• اگر داوطلب، سه سال آخر تحصیلات خود را در یک استان نگذرانده باشد یا این سه سال را در خارج از کشور گذرانده باشد، استان محل تولد او به عنوان استان بومی در نظر گرفته خواهد شد.
• در صورتی که هم محل تولد و هم سه سال آخر تحصیل داوطلب در خارج از کشور باشد، استان بومی او به صورت پیش‌فرض تهران خواهد بود.

پذیرش بومی شهر یا بخش در برخی کد رشته‌ها

در برخی از کدرشته‌محل‌ها، به‌ویژه در رشته‌های پزشکی مناطق محروم یا دانشگاه‌های خاص، بومی گزینی انتخاب رشته در سطح شهر یا بخش انجام می‌شود. این نوع گزینش برای ارتقای عدالت آموزشی، تأمین نیروی متخصص در مناطق کمتر توسعه‌یافته و کاهش مهاجرت تحصیلی طراحی شده است.

• در بومی‌گزینی شهری، داوطلبی بومی یک شهر محسوب می‌شود که از میان چهار مؤلفه (محل تولد و سه سال آخر تحصیل در دوره متوسطه)، حداقل دو مورد در همان شهر مورد نظر باشد.
• در بومی‌گزینی بخشی نیز، داوطلبی بومی یک بخش شناخته می‌شود که از همان چهار مؤلفه، حداقل دو مورد در آن بخش خاص قرار گیرد.

این شرایط باعث می‌شود شانس قبولی داوطلبانی که واقعاً ساکن یا پرورش‌یافته در آن شهر یا بخش هستند، نسبت به سایرین بیشتر باشد.

نحوه گزينش بومی گزینی در دوره‌هاي مختلف دانشگاهی

نحوه بومی گزینی در انتخاب رشته دوره‌های مختلف دانشگاه‌های روزانه، شبانه، غیرانتفاعی، پیام نور و دانشگاه آزاد، متفاوت است. به‌عنوان مثال، انتخاب رشته بومی گزینی در دانشگاه‌های آزاد و پردیس خودگردان، اعمال نشده و پذیرش در این دانشگاه‌ها کشوری است و داوطلب‌های بومی استان و ناحیه، هیچ‌گونه مزیتی برای قبولی ندارند. در جدول زیر تاثیر بومی گزینی در انتخاب رشته دوره‌های مختلف دانشگاهی را ملاحظه می‌کنید:

دوره دانشگاهی	نوع بومی گزینی در انتخاب رشته
روزانه	نوع گزينش در رشته‌هاي روزانه ثابت نبوده و در دفترچه انتخاب رشته هر يك از گروه‌هاي آزمايشي، نوع گزينش هر رشته، در مقابل آن نوشته شده است.
نوبت دوم (شبانه)	بومي استاني
غيرانتفاعي و پيام نور	بومي ناحيه‌اي
مجازي غيرانتفاعي پرديس خودگردان شهريه پرداز	كشوري (بدون بومي گزيني)
دانشگاه آزاد	كشوري (بدون بومي گزيني)

نحوه تقسيم ظرفيت رشته‌ها در انتخاب رشته کنکور

در انتخاب رشته کنکور، هر کد رشته‌ محل دارای ظرفیتی مشخص است که این ظرفیت بر اساس سهمیه های کنکور و بومی گزینی، تقسیم می‌شود. در مورد تاثیر بومی گزینی در انتخاب رشته همان‌طور که توضیح دادیم، برخی رشته‌ها گزینش کشوری دارند که بومی بودن در آن‌ها بی‌تاثیر است؛ اما برای کد رشته‌های دارای گزینش بومی، این موضوع تاثیر قابل توجهی در شانس داوطلب‌های استان‌های مختلف در یک کد رشته دارد. همچنین در ادامه به‌طور کامل در مورد نحوه تقسیم ظرفیت هر یک از کدهای رشته در گزینش بومی و کشوری، توضیح خواهیم داد.

نحوه تقسيم ظرفيت رشته‌ها در گزینش کشوری

در گزینش کشوری که مطابق مطالبی که پیش‌تر گفتیم، برای دانشگاه آزاد، پردیس خودگردان، مجازی و دوره‌های شهریه پرداز اعمال می‌شود، تاثیر بومی گزینی در انتخاب رشته صفر است و داوطلب‌ها فارغ از اینکه در چه منطقه جغرافیایی باشند، بر اساس سهمیه‌ها، با هم رقابت می‌کنند. ظرفیت کل در این کد رشته‌ها پس از کسر سهمیه ایثارگران ۲۵ و ۵ درصد، بر اساس نسبت شرکت‌کنندگان هر سهمیه (مناطق ۱، ۲، ۳ و خانواده شهدا) به کل داوطلبان آن گروه آزمایشی، بین سهمیه‌ها تقسیم می‌شود. به این ترتیب، تعداد بیشتری از داوطلبان مناطق پرجمعیت و با شرکت‌کننده بیشتر، امکان قبولی در این رشته‌ها را خواهند داشت.

⭕️ به‌عنوان مثال در نظر بگیرید که ظرفیت رشته داروسازی دانشگاه شهید بهشتی 50 نفر است و پذیرش این رشته نیز کشوری است. از این 50 ظرفیت، 30 درصد معادل 15 نفر که به سهمیه ایثارگران اختصاص می‌یابد. از 35 ظرفیت باقی‌مانده، در نظر بگیرید که تعداد شرکت کنندگان کل در گروه تجربی، 500 هزار نفر و شرکت‌کنندگان منطقه 2، 200 هزار نفر است؛ بنابراین داوطلب‌های دارای سهمیه منطقه 2، چهل درصد از جمعیت کل را تشکیل می‌دهند. بنابراین 40 درصد از 35 ظرفیت باقیمانده، معادل 14 نفر به داوطلب‌های منطقه 2 اختصاص می‌یابد.

نحوه تقسيم ظرفيت رشته‌ها در گزینش بومی

در رشته‌محل‌هایی که نوع گزینش آن‌ها بومی (استانی، ناحیه‌ای یا قطبی) است، تقریباً ۲۰ درصد از ظرفیت به داوطلبان آزاد اختصاص داده می‌شود و باقی‌مانده ظرفیت، بر اساس نسبت تعداد شرکت‌کنندگان هر یک از سهمیه‌های مناطق ۱، ۲، ۳ و خانواده شهدا در همان بوم (استان، ناحیه یا قطب)، به کل شرکت‌کنندگان آن بوم در گروه آزمایشی مربوطه، توزیع می‌شود. بنابراین بومی گزینی در کنکور باعث افزایش شانس قبولی داوطلبان بومی در مناطق مربوط به خود می‌گردد.

⭕️ حال همان مثال بالا را در نظر بگیرید که پذیرش داروسازی دانشگاه شهید بهشتی بومی گزینی ناحیه‌ای است؛ (که در واقع هم رشته داروسازی پذیرش ناحیه‌ای دارد)؛ حال پس از کسر 15 نفر سهمیه ایثارگران، از 35 ظرفیت باقیمانده، 28 نفر به داوطلب‌های ناحیه‌ای که استان تهران در آن واقع است، یعنی استان‌های تهران، البرز، قم، زنجان، سمنان، قزوین و مرکزی اختصاص دارد که این ظرفیت نیز مطابق آنچه که پیش‌تر توضیح دادیم، بین سهمیه‌های مختلف، تقسیم می‌شود.

نحوه تقسيم ظرفيت رشته‌ها در رشته‌های پرمتقاضی

در رشته‌های پرمتقاضی که در جدول زیر به‌طور جداگانه برای هر گروه آزمایشی ملاحظه می‌کنید؛ ظرفیتی که به داوطلب‌های بومی اختصاص می‌یابد، کمی متفاوت است. گرچه پیش‌تر اشاره کردیم که برای رشته‌هایی که پذیرش بومی گزینی دارند، 80 درصد ظرفیت به داوطلب‌های بومی اختصاص می‌یابد؛ اما برای رشته‌های پرمتقاضی 60 درصد ظرفیت به داوطلب‌های بومی و 40 درصد به داوطلب‌های آزاد اختصاص می‌یابد.

گروه آزمايشی	عناوين رشته
علوم رياضی و فنی	مهندسي برق، مهندسی مكانيك، مهندسی كامپيوتر، مهندسی عمران، مهندسی معماری و مهندسی صنايع و سيستم‌ها
علوم تجربي	پزشكي، دندانپزشكي، داروسازي و دامپزشكي
علوم انسانی	حقوق، روانشناسی و حسابداری

جمع‌بندی

در این مقاله به‌طور کامل توضیح دادیم که شرط بومی گزینی یعنی چه و چه تاثیری در انتخاب رشته کنکور سراسری دارد. بومی‌گزینی در انتخاب رشته یکی از سیاست‌های سازمان سنجش برای کاهش مشکلات اقامتی، رفت‌وآمد، تأمین خوابگاه و افت تحصیلی ناشی از دوری از خانواده است. این سیاست با هدف توزیع عادلانه‌تر فرصت‌های آموزشی و تأمین نیروی متخصص برای مناطق مختلف کشور اجرا می‌شود. در بومی‌گزینی در کنکور، داوطلبان در برخی رشته‌محل‌ها بر اساس استان، ناحیه یا قطب بومی خود، در رقابت با سایر داوطلبان همان منطقه قرار می‌گیرند. نحوه تعیین استان بومی نیز براساس محل تحصیل سه سال آخر دبیرستان یا محل تولد مشخص می‌شود. این فرآیند باعث افزایش شانس قبولی داوطلبان در دانشگاه‌های نزدیک محل سکونت‌شان می‌شود.

سوالات متداول