وقتی اسم روانشناسی می‌آید، شاید اولین چیزی که به ذهنمان برسد، یک روانشناس با عینک و دفتر یادداشت باشد که با حوصله به حرف‌های مراجعش گوش می‌دهد. اما واقعیت این است که رشته‌ی روانشناسی خیلی فراتر از این تصویر ساده است. روانشناسی علمی است که رفتار، احساسات و فرآیندهای ذهنی انسان را بررسی می‌کند و با ترکیبی از علم، تجربه و تحلیل، تلاش می‌کند مشکلات روانی و رفتاری را شناسایی و درمان کند. معرفی رشته روانشناسی یعنی آشنایی با علمی که به مطالعه ذهن، احساسات، رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان می‌پردازد.
امروزه اهمیت روانشناسی فقط به درمان بیماری‌های روانی محدود نمی‌شود؛ از بهبود روابط زناشویی گرفته تا مدیریت استرس در محیط کار، از کمک به دانش‌آموزان برای یادگیری بهتر تا تحلیل رفتار مصرف‌کنندگان در بازاریابی، همه و همه تحت تأثیر یافته‌های این علم هستند. اگر شما فردی هستید که به درک عمیق انسان‌ها، حل مشکلات رفتاری و کمک به رشد و پیشرفت دیگران علاقه دارید، شاید وقتش باشد با معرفی رشته روانشناسی کمی بیشتر با این رشته آشنا شوید و آن را در انتخاب رشته کنکور در نظر داشته باشید.
آشنایی کلی با رشته روانشناسی
رشته روانشناسی علمی میان‌رشته‌ای است که ترکیبی از علوم رفتاری، جامعه‌شناسی و حتی فلسفه و زیست‌شناسی را در خود دارد. در معرفی رشته روانشناسی در دانشگاه، دانشجویان با مباحثی مانند روانشناسی عمومی، رشد، یادگیری، شخصیت، آسیب‌شناسی روانی و روش‌های سنجش روانی آشنا می‌شوند. هدف اصلی این رشته، شناخت رفتار انسان و کمک به بهبود کیفیت زندگی افراد است. جالب است بدانید رشته‌ی روانشناسی در کشورهای پیشرفته جزو مشاغل پرتقاضا محسوب می‌شود و در ایران هم بازار کار رو به رشدی دارد.
روانشناسی فقط به مشاوره دادن محدود نمی‌شود؛ این رشته در آموزش، صنعت، ورزش، نظامی، بهداشت روان و حتی بازاریابی کاربرد دارد. برای مثال، یک روانشناس ورزشی به تیم‌ها کمک می‌کند تا با کنترل استرس، عملکرد بهتری در مسابقات داشته باشند، یا روانشناس صنعتی، رفتار کارکنان را بررسی می‌کند تا محیط کاری بهره‌ورتر شود.
وظایف روانشناس چیست؟
وظایف یک روانشناس بسته به گرایش و محیط کاری او متفاوت است، اما به‌طور کلی شامل موارد زیر می‌شود:
- بررسی و تحلیل رفتارها و احساسات مراجعان
- انجام تست‌های روانشناختی و تفسیر نتایج
- ارائه مشاوره فردی یا گروهی
- ارائه راهکار برای بهبود وضعیت روانی مراجعان
- پژوهش در زمینه رفتار و فرآیندهای ذهنی
- همکاری با پزشکان، مشاوران و مربیان در حل مشکلات رفتاری یا روانی
مثلاً یک روانشناس بالینی ممکن است با بیمار افسرده کار کند تا با تکنیک‌های درمان شناختی-رفتاری، افکار منفی او را اصلاح کند. اما در صورت مشاهده علائم حاد یا نیاز به مصرف دارو، باید او را به روانپزشک ارجاع دهد.
نحوه قبولی در رشته روانشناسی
گرچه رشته روانشناسی جزو رشته های انسانی دسته‌بندی می‌شود؛ اما جزو رشته‌های شناور کنکور است که بخشی از ظرفیت آن به رشته‌های ریاضی و تجربی نیز اختصاص می‌یابد. البته روانشناسی پذیرش صرفا با سوابق تحصیلی هم در بسیاری از دانشگاه‌ها به‌خصوص غیر انتفاعی، آزاد و پیام نور دارد که داوطلب‌ها فارغ از گروه آزمایشی مدرک دیپلم خود، می‌توانند این رشته را انتخاب نمایند.
پذیرش با کنکور روانشناسی
برای ورود به این رشته از طریق کنکور، داوطلبان باید در آزمون گروه انسانی شرکت کنند؛ اما همان‌طور که اشاره کردیم، داوطلب‌های گروه ریاضی و تجربی نیز ظرفیت اختصاص داده می‌شود و کسانی‌که به‌طور مثال در کنکور ریاضی شرکت کرده‌اند نیز می‌توانند در انتخاب رشته کنکور ریاضی خود، کد رشته‌های مربوط به روانشناسی که دفترچه انتخاب رشته ریاضی درج شده را بگنجانند. به این ترتیب رشته روانشناسی از طریق رشته ریاضی و تجربی نیز در دسترس است؛ اما با توجه به بالاتر بودن ظرفیت، رتبه لازم برای قبولی در روانشناسی از رشته انسانی پایین‌تر است و داوطلب‌های انسانی با رتبه منطقه 2000 و بیشتر نیز می‌توانند در بسیاری از دانشگاه‌های سراسری، قبول شوند.
⭕️به‌عنوان مثال در دوره روزانه روانشناسی دانشگاه تبریز که کلا 36 ظرفیت دارد؛ 21 ظرفیت به داوطلب‌های کنکور انسانی، 11 صندلی به داوطلب‌های کنکور تجربی و 4 صندلی نیز به داوطلب‌های کنکور ریاضی، اختصاص می‌یابد. کد این رشته و ظرفیت آن، در دفترچه انتخاب رشته مربوط به هر گروه، به‌طور مجزا درج می‌شود و داوطلب‌های هر گروه، می‌توانند آن را انتخاب کنند.
رشته روانشناسی بدون کنکور
رشته روانشناسی بدون کنکور در بسیاری از دانشگاه‌های غیرانتفاعی، پیام نور و آزاد ارائه می‌شود. البته ورود بدون کنکور به این رشته معمولاً نیازمند داشتن دیپلم مرتبط و معدل مناسب است. با اینکه رشته روانشناسی جزو رشته های بدون کنکور محسوب می‌شود؛ اما به‌خاطر پرطرفدار بودن، پذیرش در دوره‌های روزانه و شبانه دانشگاه‌های سراسری و حتی دانشگاه‌های معتبر و پرطرفدار آزاد و غیر انتفاعی، با کنکور است. بنابراین اگر قصدتان قبولی رشته روانشناسی در دوره روزانه و یا دانشگاه‌های آزاد شهرهایی چون تهران و مشهد است، باید در کنکور سراسری رتبه نسبتا خوبی کسب کنید.
بازار کار و درآمد رشته روانشناسی
بازار رشته روانشناسی متنوع و گسترده است و الان دیگر محدود به مشاوره و درمان مراجعین مطب‌ها و کلینیک‌ها نیست. روانشناسان می‌توانند در مراکز مشاوره، بیمارستان‌ها، مدارس، مراکز بازپروری، سازمان‌های دولتی و خصوصی و حتی در زمینه آموزش آنلاین و تولید محتوای روانشناسی فعالیت کنند.
درآمد رشته روانشناسی در ایران بسته به تخصص، تجربه، نوع مرکز کاری و شهر محل فعالیت متفاوت است. درآمد روانشناسی در ایران برای یک روانشناس تازه‌کار در بخش دولتی معمولاً متوسط است، اما در بخش خصوصی و با کسب تجربه و اعتبار و داشتن مراجع بیشتر، می‌تواند به‌طور چشمگیری افزایش یابد. یک روانشناس تازه‌کار در مراکز دولتی معمولاً حقوق ثابتی بر اساس قانون کار دریافت می‌کند. به‌طور کلی درآمد روانشناسی در ایران بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومان در ماه متغیر است، اما این ارقام کاملاً وابسته به تجربه، تخصص و نوع فعالیت است.
مزایا و معایب رشته روانشناسی
شناخت مزایا و معایب رشته روانشناسی کمک می‌کند تصمیم آگاهانه‌تری بگیرید.
| مزایا | معایب |
| امکان کمک مستقیم به بهبود زندگی افراد | مواجهه با مشکلات روانی و استرس‌زای مراجعان |
| گستردگی حوزه‌های کاری | نیاز به ادامه تحصیل برای موقعیت‌های شغلی بهتر |
| قابلیت کار به صورت مستقل و آزاد | فشار روانی بالا |
| امکان فعالیت در خارج از کشور با داشتن مدرک معتبر | رقابت زیاد در بازار کار |
| توجه بیشتر به سلامت روان در جامعه و بهبود بازار کار | درآمد وابسته به تعداد مراجع در کار آزاد |
روانشناسی در مقطع کارشناسی
دانشجویان رشته ی روانشناسی بر حسب نوع دانشگاه سراسری، غیرانتفاعی یا آزاد، ملزم به گذراندن ۱۳۸ تا نهایت ۱۴۴ واحد درسی هستند و اگر این سوال را دارید که رشته روانشناسی چند سال است؟ پاسخ، معمولاً چهار سال در مقطع کارشناسی است. واحدهای درسی رشته روانشناسی نیز شبیه سایر رشته‌ها، شامل دروس عمومی، پایه و تخصصی است.
واحدهای درسی رشته روانشناسی
| دسته دروس | مثال دروس |
| دروس عمومی | زبان فارسی، زبان انگلیسی، معارف اسلامی |
| دروس پایه | آمار، روانشناسی عمومی، زیست‌شناسی عمومی |
| دروس تخصصی | روانشناسی رشد، روانشناسی اجتماعی، آسیب‌شناسی روانی |
گرایش‌های رشته روانشناسی در مقطع ارشد
گرایش های رشته روانشناسی در مقطع کارشناسی ارشد شامل موارد متعددی است که کمی در واحدهای درسی و حوزه تخصص و شغلی، متفاوت هستند. در ادامه به معرفی گرایش های رشته روانشناسی پرداخته‌ایم.
۱. روانشناسی عمومی
این گرایش کلی‌ترین شاخه در معرفی رشته روانشناسی است و بیشتر به مطالعه کلی رفتار، هیجان‌ها، یادگیری و فرآیندهای ذهنی می‌پردازد. فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند در مراکز آموزشی، درمانی، پژوهشی و مشاوره‌ای فعالیت کنند.
۲. روانشناسی بالینی
تمرکز اصلی آن بر تشخیص، پیشگیری و درمان اختلالات روانی و رفتاری است. روانشناسان بالینی معمولاً در بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها یا مطب شخصی مشغول می‌شوند. درآمد رشته روانشناسی در گرایش بالینی در صورت کسب مهارت و اعتبار، می‌تواند بسیار بالا باشد.
۳. روانشناسی بالینی کودک و نوجوان
این گرایش از رشته های روانشناسی به مشکلات روانی، رفتاری و رشدی کودکان و نوجوانان می‌پردازد. متخصصان این حوزه به خانواده‌ها و مدارس برای مدیریت چالش‌های رفتاری یا یادگیری کمک می‌کنند.
۴. سنجش و اندازه‌گیری (روان‌سنجی)
گرایشی تخصصی که ابزارها و تست‌های روانشناختی را طراحی و ارزیابی می‌کند. روان‌سنج‌ها نقش مهمی در تحقیقات، استخدام‌ها و سنجش تحصیلی دارند.
5. روانشناسی رشد
روانشناسی رشد شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به بررسی تغییرات جسمی، شناختی، هیجانی و اجتماعی انسان در طول عمر، از تولد تا سالمندی می‌پردازد. این گرایش تلاش می‌کند بفهمد چه عواملی بر رشد و تکامل انسان تأثیر می‌گذارند و چگونه می‌توان فرآیند رشد سالم را تقویت کرد.
6. روانشناسی صنعتی یا سازمانی
این گرایش از رشته های روانشناسی به مطالعه رفتار افراد در محیط کار و بهبود بهره‌وری سازمان‌ها می‌پردازد. فارغ‌التحصیلان این گرایش در بخش منابع انسانی، آموزش کارکنان و تحلیل شغلی فعالیت می‌کنند.
7. روانشناسی شخصیت
بر مطالعه ویژگی‌های پایدار فردی، خلق‌وخو و عوامل شکل‌دهنده شخصیت متمرکز است. این گرایش در مشاوره، آموزش و حتی حوزه بازاریابی کاربرد دارد.
جدول زیر مقایسه‌ای ساده و کاربردی از بازار کار و شرایط رشته های روانشناسی را نشان می‌دهد.
| گرایش | حوزه‌های اصلی فعالیت | بازار کار در ایران | امکان فعالیت بین‌المللی | متوسط درآمد | میزان رقابت شغلی | سختی ورود به بازار کار |
| روانشناسی عمومی | آموزش، مشاوره، پژوهش | خوب | متوسط | متوسط | بالا | آسان |
| روانشناسی بالینی | کلینیک‌ها، بیمارستان‌ها، مطب شخصی | خوب | خوب | خوب تا بالا | متوسط | متوسط |
| روانشناسی بالینی کودک و نوجوان | مراکز مشاوره مدارس، کلینیک‌های تخصصی کودک | خوب | خوب | خوب | متوسط | متوسط |
| سنجش و اندازه‌گیری (روان‌سنجی) | مراکز آزمون‌سازی، تحقیقات، استخدام سازمانی | متوسط | خوب | متوسط تا خوب | متوسط | نسبتاً آسان |
| روانشناسی رشد | کلینیک‌های روانشناسی، تحقیقات، تدریس | متوسط | خوب | متوسط | متوسط | نسبتاً سخت |
| روانشناسی صنعتی یا سازمانی | منابع انسانی، آموزش سازمانی، مشاوره کسب‌وکار | متوسط | خوب | خوب تا بالا | متوسط | آسان |
| روانشناسی شخصیت | مشاوره فردی، آموزش، تحقیقات، بازاریابی | متوسط | خوب | متوسط | متوسط | نسبتاً سخت |
تفاوت روانشناسی بالینی و عمومی
تفاوت روانشناسی بالینی و عمومی بیشتر در حوزه تمرکز و نوع فعالیت آن‌هاست. روانشناسی عمومی بیشتر بر آموزش مفاهیم پایه روانشناسی، انجام پژوهش‌های علمی و ارائه مشاوره‌های کلی در زمینه‌های فردی یا اجتماعی تمرکز دارد. در مقابل، روانشناسی بالینی به ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات روانی، عاطفی و رفتاری می‌پردازد و فعالیت آن بیشتر در کلینیک‌ها، بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی انجام می‌شود. به‌طور ساده، روانشناسی عمومی بیشتر نقش آموزشی و پیشگیرانه دارد، در حالی که روانشناسی بالینی به درمان مستقیم مراجعان می‌پردازد.
بازار کار رشته روانشناسی
از کار در مراکز مشاوره و مدارس گرفته تا همکاری با سازمان‌ها برای بهبود محیط کاری، بازار کار این رشته بسیار متنوع است. حتی در حوزه‌هایی مثل بازاریابی و تبلیغات هم از مهارت‌های روانشناسی برای تحلیل رفتار مشتری استفاده می‌شود. یک روانشناس می‌تواند در این حوزه‌ها فعالیت کند:
- مراکز مشاوره و کلینیک‌های روانشناسی
- بیمارستان‌ها و مراکز درمانی
- مشاور مدارس
- روانشناسی صنعتی در سازمان‌ها و شرکت‌ها
- مراکز ترک اعتیاد و بازپروری
- تدریس در دانشگاه‌ها
- مشاوره آنلاین یا تولید محتوای آموزشی روانشناسی
رشته روانشناسی برای چه کسانی مناسب است؟
رشته روانشناسی برای افرادی مناسب‌تر است که به درک رفتار انسان، کمک به دیگران، و تحلیل مسائل ذهنی علاقه‌مندند. کسانی که شنونده‌های خوبی هستند، صبر و همدلی بالایی دارند و از تعامل با افراد لذت می‌برند، معمولاً در این رشته موفق‌تر عمل می‌کنند. اگر به دنبال تأثیرگذاری مثبت در زندگی دیگران هستید، روانشناسی می‌تواند مسیر تحصیلی و شغلی مناسبی برایتان باشد.
رشته روانشناسی با درس‌هایی چون جامعه‌شناسی، علوم اجتماعی و حتی حقوق و فلسفه که همگی از دروس رشته انسانی هستند، مرتبط است و تا حدودی به برخی از رشته‌های دانشگاهی گروه انسانی، شباهت نسبی دارد. اما رشته روانشناسی از تجربی و به‌خصوص ریاضی، با سایر رشته‌های دانشگاهی، بسیار بیگانه و متفاوت است. داوطلبی که از روی علاقه به دروس ریاضی و فیزیک وارد گروه آزمایشی ریاضی فیزیک شده، باید در نظر داشته باشد که به غیر از یک ریاضی و آمار در رشته روانشناسی خبری از این واحدهای درسی نیست. بنابراین کسانی‌که قصد ورود به رشته روانشناسی از طریق رشته ریاضی یا تجربی را دارند، باید به‌طور کامل با این رشته آشنا شوند.
رشته روانشناسی برای مهاجرت
رشته روانشناسی به دلیل ماهیت بین‌المللی و کاربرد گسترده‌اش در حوزه‌های سلامت روان، آموزش و سازمان‌ها، یکی از گزینه‌های مناسب برای مهاجرت تحصیلی و کاری محسوب می‌شود. فارغ‌التحصیلان این رشته در صورتی که مدرک خود را از دانشگاه‌های معتبر دریافت کرده باشند و شرایطی مانند تسلط به زبان انگلیسی، گذراندن آزمون‌های تخصصی روانشناسی کشور مقصد و داشتن تجربه کاری یا کارآموزی مرتبط را داشته باشند، شانس بالایی برای پذیرش در دانشگاه‌ها یا یافتن شغل در کشورهای مختلف دارند. کشورهایی مثل کانادا، استرالیا، انگلستان و برخی کشورهای اروپایی به دلیل کمبود نیروی متخصص در این حوزه، فرصت‌های خوبی برای روانشناسان فراهم می‌کنند.
تفاوت روانشناس و روانپزشک
در فرآیند معرفی رشته روانشناسی، یکی از سوالات رایج داوطلبان تفاوت میان روانشناس و روانپزشک است. روانشناس فردی است که در رشته روانشناسی تحصیل کرده و با استفاده از روش‌های غیر دارویی مانند گفت‌وگو درمانی، تست‌های روانشناختی و تکنیک‌های شناختی-رفتاری به درمان اختلالات روانی و بهبود سلامت ذهنی افراد می‌پردازد. در مقابل، روانپزشک پزشک متخصصی است که پس از گذراندن دوره پزشکی عمومی، در تخصص روان‌پزشکی ادامه تحصیل داده و مجاز به تجویز دارو برای درمان بیماری‌های روانی است.
از نظر جایگاه شغلی، هر دو حرفه در حوزه سلامت روان نقش مهمی دارند، اما مسیر تحصیلی و نوع مداخلات آن‌ها متفاوت است. در بررسی درآمد رشته روانشناسی، باید توجه داشت که روانشناسان بالینی با تجربه و تخصص بالا می‌توانند درآمد قابل توجهی کسب کنند، به‌ویژه در مراکز مشاوره خصوصی یا درمانگاه‌های تخصصی. با این حال، روانپزشکان به‌دلیل مجوز تجویز دارو و جایگاه پزشکی، معمولاً درآمد بالاتری نسبت به روانشناسان دارند. گرچه ورود به رشته روانشناسی از تجربی ممکن است و رشته روانشناسی بدون کنکور هم برای همه داوطلب‌ها ممکن است؛ اما برای تبدیل شدن به روانپزشک، حتما باید در کنکور تجربی رتبه بسیار خوبی کسب نمایید تا وارد رشته پزشکی شوید.
جمع‌بندی
در این مقاله با معرفی رشته روانشناسی، بازار کار، درآمد، گرایش‌ها، واحدهای درسی و مسیر ورود به آن آشنا شدیم. رشته روانشناسی یکی از پرطرفدارترین و کاربردی‌ترین رشته‌های علوم انسانی است که به بررسی رفتار، ذهن و احساسات انسان می‌پردازد. این رشته با ترکیب دانش علمی و مهارت‌های ارتباطی، زمینه فعالیت در حوزه‌های درمانی، آموزشی، صنعتی و پژوهشی را فراهم می‌کند. روانشناسی برای کسانی که به رشد فردی، کمک به دیگران و تحلیل مسائل انسانی علاقه دارند، انتخابی ارزشمند و آینده‌دار است. با ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر، فرصت‌های شغلی گسترده‌تری نیز در انتظار فارغ‌التحصیلان این رشته خواهد بود. با وجود امکان قبولی از طریق کنکور برای داوطلب‌های همه گروه‌های انسانی، تجربی و ریاضی فراهم است و به‌خصوص امکان قبولی رشته روانشناسی بدون کنکور، آشنایی با این رشته می‌تواند برای همه داوطلب‌های علاقه‌مند، مفید باشد.
سوالات متداول
رشته روانشناسی از طریق رشته ریاضی و تجربی ممکن است؟
بله، چون رشته‌ای شناور است، در دفترچه انتخاب رشته گروه تجربی نیز کد رشته‌های مرتبط با این رشته وجود دارد و داوطلبان تجربی هم می‌توانند انتخاب کنند. ضمن اینکه ظرفیت قابل توجهی از رشته روانشناسی به‌خصوص در دانشگاه‌های آزاد، پیام نور و غیر انتفاعی به پذیرش بدون کنکور اختصاص دارد.
بهترین موقعیت شغلی در روانشناسی چیست؟
بستگی به علاقه و تخصص شما دارد؛ اما روانشناسی بالینی، رشد و صنعتی از بازار کار جهانی خوبی برخوردارند. در ایران هم روانشناسی عمومی و بالینی بیشترین کاربرد را دارند.
